Kitap : Geometri

"Bir müsellesin mesaha-i sathiyesi kaidesi ile irtifaının hasıl-ı darbının nısfına müsavidir". Osmanlıca bilmiyorsanız muhtemelen hiçbir şey anlamayacağınız bu cümlenin Türkçesi şu; "bir üçgenin alanı, tabanı ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir".
Bugün anlama zorluğu çektiğimiz ilk cümlenin Türkçesi ne kadar da kolay anlaşılıyor değil mi? Cumhuriyetin ilk yıllarında üçgen, alan, taban, çarpım, eşittir kelimeleri bilinmiyordu oysa. Bu kelimeleri Türkçeye kazandıran kitap 1937 yılında basılan "Geometri" kitabıdır. Kitabın üzerinde yazar adı belirtilmiyordu ve kapağında şunlar yazılıydı; "Geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir.".

Tanıttığım bu kitap, öndeki giriş kısımları ve sondaki bazı açıklama ve kelime listeleri dışında 48 sayfalık bu "Geometri" kitabının kopyasını içeriyor. Kitabın en önemli özelliği ise bizzat Atatürk tarafından yazılmış olması. Eğitim dilinde de reform yapmak isteyen Atatürk, incelediği Fransızca geometri kitaplarından çeviri yaparken o zamanki anlaşılmaz terimleri de Türkçeye çevirmiş.

Bazı kelimelerin hikayeleri enteresan. Örneğin pozitif ve negatif için ilk bulunan karşılıklar "arta" ve "ekse". Kulağa hoş gelmediği düşünülerek "artı" ve "eksi" yapılmışlar.

Kitabı okuduğunuzda göreceğiniz gibi, terimlerin çoğu günümüze ulaşmış, demek ki toplumca benimsenmişler. Elbette benimsenmeyip değiştirilenler ve unutulanlar da olmuş. Örneğin Oput Açı (Geniş Açı), İmsiy (Benzerlik), Ökül (Toplam), Uzam (Genişlik) tutmamış.

Bir de, belki de dilimiz dönmediği için değişmiş olanlar var; Dayire-Daire, Pürüzma-Prizma, Yüre-Küre gibi.

Kim ne derse desin, Türkçemiz için önemli bir atılımı gösteriyor bu minik kitap. Açıortay yerine "hattı munassıf", eşkenar üçgen yerine "müsellesi mütesaviyüladla" kullanmak istemezdim. Nereden nereye geldiğimizi unutmamak için kütüphanemde tutuyorum.