Hobi elektroniği ile uğraşanların geri dönüşüm rehberi

Eski Elektronik Kartlar

Elektronik hobi ile uğraşanların işi, parça bulmak açısından günümüzde daha kolay. Pekçok yerli ve yabancı site internet üzerinden elektronik malzeme satışı yapıyor. 80'li yıllarda en basit bir parçayı bile İstanbul'da Selanik ve Karaköy pasajlarını altüst ederek bulurdum. İzmir'de de Çankaya semtindeki elektronikçileri az dolaşmadım. Ankara'yı bilmiyorum. Daha küçük şehirlerde ise, hele özel bir parça arıyorsanız şansınız çok çok zayıftı.

Ancak parça bulmanın kolaylaşmış olması, eski cihazlardan parça sökmenin faydasını azaltmıyor. En azından ne sökeceğinizi bilirseniz. Maddi faydası da cabası. Para vermeden ya da çok düşük ücretlerle aldığınız eski cihazlardan hazine çıkabilir.

Evde eski birçok cihazı söktüğüm gibi, arkadaşlarım da sağolsunlar ellerindeki eskileri bana kakalıy.. pardon, veriyorlar :)

Bu yazıda, eski cihazlardan hangi parçaların çıkarılmaya değer olduğu ve hangi cihazlardan neler çıkmasını bekleyebileceğimizi bulabilirsiniz. Kendim de üzerine birşeyler eklememe rağmen, bu yazının ve görsellerin büyük bölümü Everyday Practical Electronics, Kasım 2010 sayısından alıntı ve çeviridir.

Hangi parçaları tekrar kullanabiliriz, madde madde görelim;

Düğmeler

1) Düğmeler
Eski cihazın üzerinde güzel bir ses, ton, istasyon arama vb. düğmesi görürseniz hemen alın. Bu tür parçalar genelde özel üretim olduğu için, başka yerde bulunmaz. Koleksiyonunuz yeteri kadar büyüyünce, yaptığınız cihazlar için elinizde bol seçenek olur. Bu tür düğmeleri sökmek de birkaç saniyenizi alır.

Anahtarlar

2) Anahtarlar
Anahtarlar eskimeyen ve her zaman işe yarayan parçalardır. Bazı özel olanlarını da her yerde bulamayabilirsiniz. Örneğin fotokopi makinalarında kapağın açılıp kapanmasını belirleyen anahtar çok sağlamdır. Bilgisayar ve elektrikli daktilolardaki açma/kapama anahtarları oldukça kalitelidir. Amplifikatörlerden de çok kutuplu döner anahtarlar çıkar. Eski çamaşır makinalarından çok hassas basınç anahtarları çıkar. Bu anahtarların tümü hobi elektronikçisi için değerlidir.

Kablo tutucu ve sabitleyiciler

3) Kablo tutucular ve sabitleyiciler
Tüm cihazların içinde kabloları yerlerinde tutmak ve sabitlemek için birçok parça bulunur. Siz de hemen her cihazda bunları kullanacağınıza göre, iyi bir stok her zaman faydalı olacaktır.

Sigortalar

4) Sigortalar
Sigortalar da hiç eskimeyen parçalardır. 50 senelik bir cam sigorta bile hala sorunsuz kullanılabilir durumdadır. Durumları iyi ise sigorta tutucuları da saklayabilirsiniz. Arabalarda kullanılan sigortalar da işe yarar. Bir de attığında sıfırlanabilen çok kullanımlı sigortalar var. Onlar da en değerli parçalardır.

Röleler

5) Röleler
Röleler en faydalı parçalardan biridir. Bir röleyi çok zorlamadıkça bozmak da kolay değildir.

Hemen hemen tüm cihazların içinde bir röle bulunur. Sökmek de oldukça kolaydır. Özellikle araba röleleri hem çok dayanıklı hem de kolay ulaşılabilirdir.

LED'ler

6) LED'ler
Birkaç dolara yüzlerce LED satın alınırken eski cihazlardan LED sökmeye çalışmak mantıksız gelebilir. Aslında sıradan LED'ler için bu doğru. Ancak bazı cihazlarda özel şekilli LED'ler (dikdörtgen uzun gibi) ya da özel renk kombinasyonları bulunabiliyor. Bunları piyasada bulamazsınız. Sıradan LED'ler ile ise uğraşmaya değmez. Isı tabancası gibi bir aletle bir defada birkaç tane sökebiliyorsanız başka.

Fiş ve soketler

7) Fiş ve soketler
Yine her cihazda bulunan ve kolay sökülebilen parçalar. Kendi yaptığınız birçok cihazda kullanabilirsiniz. Değişik kullanım şekilleri de olabilir. Örneğin genelde ses iletimi için kullanılan RCA fişler, DC besleme için de kullanılabilir. Hem oldukça fazla akım kaldırırlar, hem de kısa devre şansı azdır. 

Soğutucular

8) Soğutucular
Soğutucuyu kendimiz yapmaya çalıştığımızda ne kadar uğraştırıcı bir iş olduğunu farkederiz. Çeşitli boyutlarda soğutuculardan oluşan bir stok çok faydalı olacaktır. Yaptığınız cihazın boyutuna ve şekline göre seçeneğimiz fazlalaşır.

Motorlar

9) Motorlar
Çöpe ya da geri dönüşüme atılan cihazlarda çok sayıda motor da boşa gidiyor. Ekmek yapma makinalarında karbon fırçalı 220V AC motorlar, yazıcılarda, faks makinalarında step motorlar, video cihazlarında fırçalı küçük DC motorlar var. Çamaşır makinalarında da çok güçlü AC motorlar mevcut.

Bazı motorların ucunda dişli takımı da montajlı oluyor. Birçok uygulamada kullanılabilir.

Fanlar

10) Fanlar
Fanların çok fazla çeşidi ve boyutu var. PC tipi fanlar PC'lerden (herhalde yani!) ve fotokopi makinalarından çıkarılıyor. Mikrodalga fırın fanlarının pervanelerinin çıkarılabilme özelliği var (mikrodalga fırınları ne yaptığınızı bilmiyorsanız sakın açmayın, tehlikeli olabilir). Klimalardan da İngilizce "Squirrel Cage" denilen (sincap kafesi) uzun tip fanlar çıkarılıyor (PC fanından daha sessiz olduğu için bazı uygulamalarda tercih edilebilir).

Fanlar genellikle DC 12V ve 24V ya da AC 220V ile çalışıyor. Bir not eklemek gerekirse; 24V'luk bir fanı 12V ile de çalıştırabilirsiniz. Daha yavaş dönecektir ama o oranda da sessiz olacaktır.

Yarıiletkenler

11) Yarıiletkenler
Küçük sinyal transistörleri, çok bulunan entegreler ve genel amaçlı diyotlar gibi çok ucuza satın alınabilecek parçaları sökmeye çalışmanın fazla bir getirisi olmaz. Özel diyotlar, güç transistörleri ve zor bulunur entegreler işe yarayabilir. Ben bu tür parçalar için genelde internet üzerinde araştırıp, hem teknik dökümanlarına, hem de internet üzerindeki satış fiyatlarına baktıktan sonra sökme/sökmeme kararını veriyorum. Güç transistörlerini, gerilim regülatörlerini, triyak/tristör gibi parçaları, özel entegreleri genelde sökerim. Söylediğim gibi, vaktinizi ve emeğinizi harcamaya değecek parçaları sökmenizi tavsiye ederim.

11) Pasif komponentler
Direnç, kondansatör gibi parçaları genelde sökmem. Ancak yüksek gerilime dayanan kondansatörler, yüksek güçlü dirençler gibi bazı parçalar işe yarayabilir. Her türlü bobin, LDR, NTC vb. gibi parçalar, özellikle kolay sökebiliyorsanız işe yarar. Minik transformatörler ve giriş filtre bobinleri de teknik özelliklerini bulabilirseniz faydalı olacaktır.  

Özetle, dolapların ücra köşelerinde ya da tavanarasında çürümeyi bekleyen elektronik cihazlarınıza bir daha göz atın!